Làng Thành Phố

Sau khi Pháp chiếm Nam Kỳ (1862–1867), toàn vùng được chia lại theo hệ thống hành chính mới, thay thế cho cơ cấu trấn – phủ – huyện – tổng – xã của triều Nguyễn bằng hạt, tổng, làng (commune).

Đến khoảng 1885, chính quyền Pháp tại hạt Gò Công (Arrondissement de Gò Công) tiến hành hợp nhất một số làng nhỏ để tiện quản lý thuế khóa và nhân khẩu.

Trong đợt này:

Làng Thuận Tắc (順則) và làng Thuận Ngãi (順義) được sáp nhập.
Tên mới được đặt là “làng Thành Phố” (village de Thành Phố).

Tên “Thành Phố” – một trường hợp đặc biệt

Thông thường, trong thời Pháp thuộc, các làng nông thôn Nam Kỳ giữ những tên thuần Việt hoặc Hán–Việt như Tân Hòa, Vĩnh Hựu, Long Bình, Mỹ Thạnh…

Tên “Thành Phố” (城庯 hoặc 城圃, nhưng ở đây có thể không dùng chữ Hán chính thức mà chỉ là âm Việt “Thành Phố”) lại khác biệt rõ rệt.

Ý nghĩa tên “Thành Phố”

Có hai hướng giải thích chính được các nhà nghiên cứu địa danh Gò Công (Huỳnh Minh, Nguyễn Văn Hầu, Sơn Nam…) nêu ra:

a. Nghĩa hành chính – xã hội

“Thành phố” trong tiếng Việt thời ấy chưa mang nghĩa “city” như hiện nay, mà chỉ chỉ nơi có tường lũy, trung tâm hành chính, hoặc khu dân cư tập trung, buôn bán sầm uất.

Việc đặt tên làng Thành Phố thể hiện:

Vùng này đã hình thành trung tâm thương mại, chợ búa, nhà cửa đông đúc.
Là điểm tụ cư quan trọng nhất của tổng Long Vĩnh Hạ – phủ Gò Công, một dạng “phố thị” sớm ở vùng hạ lưu sông Tiền.

Do đó, “Thành Phố” có thể hiểu là “nơi họp chợ, nhà cửa đông đúc như một phố nhỏ”.

b. Nghĩa tượng trưng – lịch sử

Cũng có khả năng tên “Thành Phố” gợi lại vết tích của một thành nhỏ hoặc đồn lũy (thành Gò Công cũ) từng đặt tại đây trong giai đoạn đầu triều Nguyễn hoặc thời kháng Pháp.

Một số tư liệu địa phương cho rằng, khu vực này từng là nơi đồn trú binh lính triều Nguyễn, được dân gian gọi là “chỗ thành”, “vùng phố”, dần ghép thành “Thành Phố”.

Vị trí địa lý và vai trò kinh tế

Làng Thành Phố thuộc Tổng Long Vĩnh Hạ, sau thuộc huyện Gò Công, tỉnh Định Tường, rồi tỉnh Gò Công (sau 1899).
Địa bàn này nằm gần trung tâm thị trấn Gò Công ngày nay, trên trục giao thương nối sông Gò Công ra biển Đông.
Cuối thế kỷ XIX, đây là một trong những vùng đông dân và trù phú nhất Nam Kỳ, có chợ Gò Công, bến ghe và các xưởng thủ công, vì vậy tên “Thành Phố” phản ánh một đô thị hóa sớm.

Sau này

Đến đầu thế kỷ XX, khi người Pháp chính thức thiết lập thị xã Gò Công, địa danh “làng Thành Phố” được sáp nhập vào khu hành chính trung tâm, và tên gọi này dần mất đi trong bản đồ hành chính, chỉ còn lại trong truyền khẩu dân gian và một số tài liệu lưu trữ của hạt Gò Công.