Định Tường
Tỉnh Định Tường là một tỉnh cũ của Nam Kỳ (Nam Bộ), tồn tại từ thời nhà Nguyễn cho đến sau năm 1956 thì bị giải thể, sáp nhập và đổi tên.
1. Hình thành và vị trí địa lý
Tỉnh Định Tường được thành lập vào đầu thế kỷ XIX, thuộc vùng Gia Định thành, là một trong sáu tỉnh Nam Kỳ đầu tiên: Biên Hòa, Gia Định, Định Tường, Vĩnh Long, An Giang, Hà Tiên.
Địa giới tỉnh Định Tường thời kỳ đầu tương ứng với phần lớn tỉnh Tiền Giang ngày nay, bao gồm các vùng Mỹ Tho, Gò Công và một phần Cai Lậy, Châu Thành, Cái Bè.
Phía Bắc giáp Long An, phía Nam giáp Vĩnh Long, phía Đông giáp Biển Đông (qua cửa Tiểu, cửa Đại), phía Tây giáp Sa Đéc và Long Hồ.
2. Thời kỳ nhà Nguyễn (1802–1862)
Dưới triều Gia Long và Minh Mạng, Định Tường thuộc trấn Định Tường, sau đổi thành tỉnh Định Tường vào năm 1832.
Lỵ sở (tỉnh lỵ) đặt tại Mỹ Tho – trung tâm thương mại quan trọng trên sông Tiền, có vị trí chiến lược nối giữa Sài Gòn và miền Tây.
Về hành chính, Định Tường chia thành nhiều phủ, huyện, tổng, làng. Các phủ chính gồm:
- Phủ Kiến An
- Phủ Kiến Tường
- Phủ Kiến Hòa
Các huyện tiêu biểu như:
- Huyện Kiến Hưng, Kiến Phong, Kiến Đăng, Kiến Long…
3. Thời Pháp thuộc
Sau khi Pháp chiếm thành Gia Định (1859) và đến năm 1862 ký hòa ước Nhâm Tuất, vùng Định Tường trở thành một trong ba tỉnh đầu tiên bị nhượng cho Pháp, cùng với Gia Định và Biên Hòa.
Năm 1867, chính quyền Pháp thiết lập lại đơn vị hành chính theo hệ thống mới. Tỉnh Định Tường được tổ chức lại với trung tâm là Mỹ Tho, gọi là province de My Tho.
Đến cuối thế kỷ XIX, địa giới tỉnh ổn định, gồm các quận:
- Mỹ Tho
- Châu Thành
- Cai Lậy
- Gò Công
- Cái Bè
Mỹ Tho trở thành một trong những đô thị quan trọng nhất miền Nam, là cửa ngõ của đồng bằng sông Cửu Long.
4. Giai đoạn 1956–1975
Sau cải tổ hành chính của chính quyền Việt Nam Cộng hòa năm 1956, tỉnh Định Tường được đổi tên thành tỉnh Mỹ Tho.
Năm 1976, sau khi thống nhất đất nước, tỉnh Mỹ Tho hợp nhất với Gò Công để thành lập tỉnh Tiền Giang.
5. Di sản lịch sử
- Thành Mỹ Tho: được xây dựng thời Gia Long, là một công trình quân sự lớn.
- Chùa Vĩnh Tràng, đình Long Hưng, chợ Mỹ Tho, chợ Gò Công là những di tích gắn liền với tỉnh Định Tường xưa.
- Vùng đất này sản sinh nhiều nhân vật lịch sử, như Trương Định, Thủ Khoa Huân, Nguyễn Hữu Huân, Nguyễn Thị Hạnh (bà Nguyễn), v.v.