Đền thờ Trương Định

Đền thờ anh hùng dân tộc Trương Định

Địa danh được cấu tạo theo phương thức: Công trình xây dựng (Đền thờ) + Họ và tên danh nhân (Trương Định).

Đền thờ Trương Định tọa lạc tại xã Gia Thuận, huyện Gò Công Đông.

Trương Định sinh năm 1820 tại xã Tư Cung, huyện Bình Sơn, phủ Tư Nghĩa, trấn Quảng Ngãi (nay là xã Tịnh Khê, thành phố Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi) trong một gia đình quan chức yêu nước.

Theo Nguyễn Thông trongLãnh binh Trương Định truyện, ông có “trang mạo khôi ngô, thông hiểu binh thư và bắn giỏi”. SáchĐại Nam liệt truyệncủa Quốc sử quán triều Nguyễn chép: “(Trương)Định am hiểu võ nghệ, dũng cảm, mưu lược”. Paulin François Alexandre Vial, nguyên Trưởng đồn kiêm Giám đốc bản xứ sự vụ Gò Công, Giám đốc Nội vụ Nam Kỳ, trong quyểnNhững năm đầu tiên ở Nam Kỳcho biết, ông cao lớn, nước da trắng, dáng người thanh tú.

Năm 1844, cha của ông là Trương Cầm vào tỉnh Gia Định nhận chức Lãnh binh. Ông được đi theo và sau đó, kết hôn với Lê Thị Thưởng, vốn là con gái của một hào phú ở Tân Hòa (Gò Công). Năm 1854, nhờ sự trợ giúp của gia đình bên vợ, ông xuất tiền của, mộ dân lập đồn điền Gia Thuận (nay thuộc huyện Gò Công Đông, Tiền Giang) để khai hoang vùng đất này. Vì thế, ông được triều đình phong chức Phó quản cơ.

Năm 1859, quân Pháp hạ thành Gia Định. Với lòng yêu nước nồng nàn, ông đã chỉ huy dân quân đồn điền Gia Thuận phối hợp với quân triều đình tiến đánh quân địch ở vùng Thuận Kiều và lập được nhiều chiến công. Vì vậy, đến tháng 10-1860, ông và nghĩa sĩ, bao gồm 50 người, được vua Tự Đức “thưởng cho gia trật hoặc kỷ lục, ngân tiền”. Chiến công nổi bật đầu tiên của Trương Định và nghĩa quân là trận phục kích tiêu diệt tên đại úy thủy quân lục chiến Barbé tại chùa Khải Tường (vị trí chùa nay là Bảo tàng Chứng tích chiến tranh, số 28, đường Võ Văn Tần, Quận 3, Thành phố Hồ Chí Minh) ngày 07-12-1860.

Tháng 4-1861, quân Pháp lần lượt đánh chiếm Mỹ Tho và Gò Công. Với quyết tâm chống quân xâm lược, Trương Định đã chiêu mộ 6.000 nghĩa sĩ dựng cờ khởi nghĩa. Vì thế, ông được triều đình phong chức Quản Cơ rồi thăng lên Phó Lãnh binh tỉnh Gia Định. Bên cạnh đó, ông còn ra sức xây dựng căn cứ kháng chiến Tân Hòa ở Gò Công. Ngoài ra, Trương Định còn cho xây dựng đồn trại ở Gia Thuận, vốn là đồn điền do ông lập ra năm 1854.

Cuộc khởi nghĩa do Trương Định lãnh đạo có sự liên kết chặt chẽ với nhiều cuộc khởi nghĩa khác, như khởi nghĩa Nguyễn Trung Trực ở Tân An, Trần Xuân Hòa, Võ Duy Dương và Nguyễn Hữu Huân ở Ba Giồng,...

Ngày 22-6-1861, nghĩa quân Đỗ Trình Thoại tấn công quân Pháp ở đồn Gò Công. Cuộc tập kích này đã làm tên lính thủy Bodiez phải tử trận, tên trung úy Vial bị đâm trọng thương. Thế nhưng, thủ lãnh Đỗ Trình Thoại đã anh dũng đền nợ nước. Qua ngày hôm sau, để trả thù cho Đỗ Trình Thoại, Trương Định chỉ huy nghĩa quân đánh vào đồn Gò Công, gây cho địch nhiều thiệt hại.

Trong tháng 9-1861, ông chỉ huy nghĩa quân tiến hành trừng trị những tên tay sai chỉ điểm cho giặc, tiêu biểu là vụ bắt bá hộ Huy ở Đồng Sơn (nay thuộc huyện Gò Công Tây, Tiền Giang) phải đền tội phản quốc.

Sau đó, hoạt động quân sự của nghĩa quân Trương Định đã diễn ra liên tục.'Ngày 30-12-1861, tấn công đồn Kỳ Hôn (nay thuộc TP Mỹ Tho, TG). Ngày 10-01-1862, tấn công đồn Gia Thạnh (nay thuộc huyện Chợ Gạo, TG); ngày hôm sau, với 10 chiến thuyền, nghĩa quân lại đánh đồn Rạch Gầm (nay thuộc huyện Châu Thành, TG). Từ ngày 22-01-1862 đến ngày 28-02-1862, nghĩa quân Trương Định mở 3 cuộc tấn công vào đồn Kỳ Hôn, có lần giặc Pháp phải bỏ đồn tháo chạy, bị nghĩa quân truy kích ráo riết.

Do bị tấn công liên tục, đô đốc Bonard ra lệnh cho quân Pháp rút khỏi đồn Gò Công ngày 01-3-1862. Cũng trong khoảng thời gian này, ông nhận được vũ khí do triều đình cấp phát, gồm 20 cỗ Quá sơn, 300 cân hỏa dược, 20 viên đạn thép, 80 trường thương. Trên cơ sở đó, đêm 06-4-1862, Trương Định chỉ huy nghĩa quân táo bạo đột kích Chợ Lớn (nay thuộc Thành phố Hồ Chí Minh). Trận đánh này đã khiến nhân dân rất phấn khởi; còn quân giặc thì hoang mang cực độ.

Để thực thi hiệp ước ký với Pháp năm 1862, vua Tự Đức ra lệnh giải binh ở ba tỉnh miền đông Nam kỳ (Định Tường, Gia Định, Biên Hòa); trong đó có việc buộc Trương Định phải giải tán nghĩa quân và đi An Giang nhận chức Lãnh binh. Tuy nhiên, với tước vị Bình Tây đại tướng quân, ông đã dũng cảm và sáng suốt ở lại Gò Công, lãnh đạo nhân dân tiếp tục cuộc kháng chiến.

Tháng 11-1862, Trương Định cử các đội trinh sát đi hoạt động ở khắp nơi. Ngày 06-12-1862, nghĩa quân Trương Định tấn công một chiến thuyền của quân Pháp trên sông Vàm Cỏ ở gần Trảng Bàng (Tây Ninh). Ngày 17 và ngày 18-12-1862, Trương Định ra lệnh cho nghĩa quân đồng loạt mở cuộc tổng công kích vào các vị trí chiếm đóng của quân Pháp ở ba tỉnh miền đông Nam kỳ.

Trước tình hình đó, đầu năm 1863, quân Pháp tổ chức những cuộc hành quân càn quét vào căn cứ Tân Hòa (Gò Công) của nghĩa quân Trương Định. Ngày 16-02-1863, đô đốc Bonard, tổng chỉ huy quân Pháp ở Nam kỳ, đến Gò Công, trực tiếp chỉ huy cuộc tấn công. Do thế giặc quá mạnh nên Trương Định vừa cho nghĩa quân mật phục đánh địch liên tục, vừa ra lệnh cho đại bộ phận nghĩa quân rút đi nơi khác để bảo toàn lực lượng cho cuộc chiến đấu lâu dài.

Sau đó, Trương Định di chuyển về khu vực “Đám lá tối trời” ở Gia Thuận để gầy dựng lại lực lượng. Thực dân Pháp tung bọn mật thám, bọn phản bội chỉ điểm ráo riết theo dõi mọi hoạt động của nghĩa quân. Theo đó, Huỳnh Văn Tấn (Đội Tấn) được lệnh truy lùng nơi ở của Trương Định. Ngày 20-8-1864, Đội Tấn chỉ huy bọn thuộc hạ bất ngờ đột kích vào nơi trú ngụ của ông tại Kiểng Phước (nay thuộc huyện Gò Công Đông, TG). Trận chiến không cân sức đã diễn ra; và cuối cùng, Trương Định đã anh dũng hy sinh vì đại nghĩa cứu nước, cứu dân, hưởng dương 44 tuổi, để lại bao niềm tiếc thương trong lòng người dân Gò Công và Nam Bộ.

Sau khi Trương Định hy sinh, nhân dân Gia Thuận đã lập miếu bằng tre lá để thờ ông. Vào những năm đầu thế kỷ 20, Nhân dân địa phương đóng góp tiền của xây dựng lại ngôi miếu to rộng hơn. Lúc này không gọi miếu mà gọi là đình: Đình Gia Thuận. Để che mắt chính quyền thực dân Pháp, đình Gia Thuận thờ thần; nhưng thực chất là thờ Trương Định. Khi đó, đình được xây dựng bằng gỗ quí, mái lợp ngói âm dương, kèo cột theo kiểu tứ trụ chồng rường, cột kê trên táng đá xanh, nền lót gạch tàu, bó nền bằng đá tổ ong. Sau năm 1975, đình được trùng tu. Năm 2009, tỉnh Tiền Giang cho xây dựng đền thờ khang trang như hiện nay.

Cổng đền có hai câu đối: “Gò Công Trương chánh khí; Gia Thuận Định trung cang”. Khuôn viên đền thờ có trồng nhiều loại hoa kiểng và cây tạo bóng mát. Trước đền có tượng bán thân Trương Định do Tạp chí Xưa và Nay trao tặng vào năm 2009. Bức tượng nặng 120 kg, cao 80 cm do điêu khắc gia Lâm Quang Nới phác thảo dựa vào tư liệu ký họa do Pháp để lại, các nghệ nhân đúc đồng Huế thực hiện khâu kỹ thuật. Ngôi đền được xây dựng theo lối kiến trúc truyền thống, gồm vỏ ca, chính điện và nhà khói. Bên trong chính điện có tủ thờ Gò Công, tranh vẽ chân dung Trương Định; các bộ lư, chân đèn và binh khí bằng đồng, một số di vật của nghĩa quân Trương Định, Bằng công nhận Di tích lịch sử - văn hóa cấp Quốc gia.

Hằng năm, tại đền thờ, chính quyền và Nhân dân huyện Gò Công Đông đều tổ chức lễ hội tưởng niệm ngày Trương Định hy sinh rất nghiêm trang và trọng thể trong 2 ngày 19/8 và 20/8.

Năm 2023, tỉnh Tiền Giang đang thực hiện dự án mở rộng đền thờ Trương Định (giai đoạn 2) với tổng diện tích 20.535,6 m2và tổng mức đầu tư 41,876 tỷ đồng, gồm các hạng mục: phục dựng đám lá tối trời, khu trồng cây lưu niệm, nhà dịch vụ, nhà trưng bày sản phẩm và giới thiệu làng nghề, chòi nghỉ, phục chế khu căn cứ nghĩa quân, hồ nước, kênh rạch, sân trò chơi dân gian kết hợp trò chơi hiện đại mang tính giáo dục; các hạng đường giao thông nội bộ; hạ tầng kỹ thuật phục vụ dự án và công trình phụ trợ. Dự án nhằm xây dựng cơ sở vật chất phục vụ cho lễ hội Trương Định và các lễ hội khác, giới thiệu các loại hình làng nghề truyền thống tiêu biểu, tổ chức các khu vực vui chơi giải trí phục vụ người dân địa phương và khách du lịch. Đền thờ Trương Định ở xã Gia Thuận, huyện Gò Công Đông được Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) xếp hạng Di tích lịch sử - văn hóa cấp Quốc gia theo Quyết định số 66/2004/QĐ-BVHTT ngày 14/6/2004.